सन् २०२० मा भने नोबेल पुरस्कार विजेता अमेरिकी कवि लुइस ग्लिक (८० वर्ष) रहिनन् । उनका कविताहरू हामीमाझ छन् । उनका १०/१२ वटा मात्रै कविता पढ्दा मैले के बुझे भने मानव हुनुको सार्वभौम संवेदना, बचपनका किस्साहरू र सम्बन्धका तानाबानाहरूलाई उन्न/बुन्न उनलाई आउँछ । विश्वासघात गर्ने अनेकन् पौराणिक पात्रहरूलाई आफ्नो कविता ठाउँ दिएको देखेर मलाई उनी अझ मनपर्छ, यसो गर्दा मानव सभ्यता र ‘विश्वासघात’ पर्यायवाची बनेको प्रष्टिन आइपुग्छ ।
२२ अप्रिल, १९४३ मा न्युयोर्कमा लुइस ग्लिक जन्मिएकी हुन् । ग्लिकको आमा यहुदी थिइन्, उनको हजुरआमा-हजुरबुबा हंगेरीको यहुदी थिए, जो ग्लिकको बुबाको जन्मअगावै अमेरिका आइसकेका थिए ! ग्लिकका पिता लेखक बन्न चाहन्थे, तर सकेनन् । ग्लिकले आफ्नो आमा-बुबाबाट यूनानी पौराणिक कथा एवं अन्य प्रचलित कहानीहरू सुनेर बचपन बिताएकी थिइन् । र, यसैकारण ग्लिकले सानै उमेरदेखि कविता लेख्ने थालिन्, क्रमश: त्यसमा सुधार देखियो । किशोरावस्थामा ग्लिक ‘एनोरेक्सिया नर्वोसा’ नामक रोगले प्रताडित भइन्, यो प्रताडित समयमा उनले खुब पढिन् र लेखिन् । ७ वर्ष लाग्यो उनलाई यसबाट पार पाउन ।
यस बिमारीको कारण उनको स्कुलको पढाइ र जेनतेन सकियो तर कलेजतर्फ बाधा उत्पन्न भयो, जसकारण सारा लरेन्स कलेजमा उनले काव्य लेखनको कक्षाहरू लिन सुरु गरिन् । सन् १९६३देखि १९६६ को बीचमा उनले कोलम्बिया युनिभर्सिटीको स्कुल अफ जनरल स्टडीजमा काव्य कार्यशालामा भाग लिइन्, जो गैर परम्परागत छात्राहरूलाई डिग्री प्रदान गर्दछ । यस समयमा उनी लिओनी एडम्स र स्टेनली कुनित्जको सम्पर्कमा आइन्, जसले उनलाई कविको रूपमा निखार्न सघाएको ग्लिक आफैंले बताएकी छन् । ठुलो दिदिको मृत्यु, बाबुको मृत्यु, पतिसँग छोडपत्र जस्ता घटनाहरूले पनि उनलाई अझ निखार्यो ।
सन् १९६८ मा प्रकाशित फस्टबर्न कविता संग्रहमा नयाँ शिल्प गरेको भन्दै समकालीन कविहरूमा नाम जमाएकी थिइन् । सन् १९८५ मा उनको द ट्रम्फ अफ अकिलिज कृतिपछि भने उनी विख्यात नै भइन् । सन् १९९० को दशक उनका लागि महत्त्वपूर्ण रह्यो । उनको अरारतले संसारभर फैलने अवसर पायो भने सन् १९९३ मा द वाइल्ड आइरिस कृतिमार्फत पुलित्जर पुरस्कार हात पारिन् । ग्लिक सन् १९९३ मा ‘बेस्ट अमेरिकन पोएट्री’ को सम्पादक पनि थिइन् । सन् २००३ देखि २००४ सम्म उनलाई अमेरिकी सर्वोच्च कविको सम्मानपूर्ण पदवि दिइएको थियो भने सन् २०१४ मा उनले नेसनल बुक अवार्ड हात पारेकी थिइन् । उनले जीवनकालमा कयौँ विश्वविद्यालयमा अंग्रेजी साहित्य र सिर्जनशील लेखन पढाइन् ।
१. पहिलो कविता :
साइरन
म एक अपराधी बन्न पुगे, जब मैले विशुद्ध प्रेम गरेँ,
त्यसभन्दा अघिसम्म म एक वेट्रेस थिएँ ।
म तिमीसँग शिकागो शहर जान चाहन्न थिएँ,
मेरो त तिमीसँग बिहे गर्न चाहाना थियो ।
म चाहन्थे,
तिम्रो श्रीमतीले यसबापत कष्ट भोगिरहोस्।
म उसको जीवन नाटक जस्तो होस् भन्ने चाहन्थेँ,
जहाँ दुःख र मात्रै दुःखहरू होउन् ।
के एक असल व्यक्तिले यस्तो सोच्ने गर्छ ?
तर म सोच्ने गर्छु,
यसप्रकारको साहसको मैले जस पाउनुपर्छ ।
म तिम्रो अगाडी बार्दलीको अँध्यारोमा छेलो परेर बसेकी थिएँ,
सबै कुराहरू स्पष्ट थिए-
यदि तिम्रो श्रीमतीले तिमीलाई मसँग जान दिई भने
प्रमाणित हुनेछ कि ऊ तिमीलाई प्रेम गर्दिन ।
यदि तिमीलाई प्रेम गर्दछे भने ऊ,
तिमी खुसी भएको पनि पक्कै रुचाउनेछे ।
मलाई लागिरहेछ,
यतिखेर
यदि मैले आफूलाई कमजोर महसुस गरेँ भने
म एक असल व्यक्ति सिद्ध हुनेछु !
उसो त, म एक असल वेट्रेस त थिएँ नै,
म अझ पनि आठ वटा पेय पदार्थहरू एकसाथ बोक्न सक्छु।
पर्ख, म तिमीलाई मेरो सपना बताउँछु,
गएराति मैले एक महिलालाई अँध्यारो बसमा बसिरहेको देखेको थिएँ।
सपनामा;
बस गुडिरहेको थियो, उनी रुँदै थिइन्,
बस टाढा कतै जाँदै थियो ।
एक हातले उनी आँसु पुछ्दै थिइन्,
र, अर्को हात हावामा लहराउँदै
बच्चाहरूले भरिएको ‘अण्डाका क्यारेटहरू’ सुम्सुमाइरहेकी थिइन्।
सपनामा, त्यो विवाहित महिलाको उद्धार हुन् सकेन ।
भावार्थ :
साइरन प्रलोभन, इच्छा, र जोखिमको प्रतीक हो। ग्रीक पौराणिक कथाअनुसार कुनै पनि टापु आसपास हुँदै अघि बढिरहेको जहाज या नाविकहरूलाई रोक्नको लागि साइरनले मिठो गीत गुनगुनाउने गर्दछे । उसको गीतमा लट्ठ हुँदा जहाजहरू टापुको चट्टानी तटमा दुर्घटनाग्रस्त हुने या नाविकहरूको पानीमा डुबेर मृत्यु हुने अनुमान गरिन्छ । डिमिटर (अन्न एवं पृथ्वीको उर्वराशक्तिको देवी) एवं म्युज/म्युजेज (साहित्य कला, सङ्गीत, दृश्यकला, र विज्ञानको मूर्त रूप या कलाका संरक्षणका लागि खटाइएका देवीदेवताहरू) द्वारा श्रापित साइरन एउटा सानो टापुमा निर्वासित जीवन बिताइरहेकी छे भनेर विश्वास गरिन्छ ।
२. दोस्रो कविता
एक फेन्टासी :
म तपाईँलाई केही कुरा बताउँछु,
हरदिन मान्छेहरू मरिरहेका छन्,
र यो सिर्फ एक सुरुवात हो ।
हरदिन अन्त्येष्टि स्थलहरूमा
नयाँ नयाँ विधवाहरूले जन्म लिइरहेका छन्,
नयाँ नयाँ अनाथहरूले पनि ।
ती दुवै आ-आफ्ना हात बाँधेर झोक्राइरहेका हुन्छन्,
आगामी जीवनको बारेमा प्रश्नहरू गरेर, तीनका जवाफहरू खोजेर ।
उनीहरू चिहान पुग्नेछन्, कोही त पहिलोपटक पुगिरहेका हुन्छन् ।
उनीहरूलाई रुन डर लाग्छ, कहिलेकाहीँ त रुन नसकेर पनि डराउछन् ।
फेरी, कोही व्यक्ति उनीहरूतर्फ झुक्नेछ,
र, उनहरूलाई बताउनेछ- ‘अब भविष्यको बारेमा सोच, जसको कुनै महत्त्व होस् !’
…यस्तै यस्तै केही शब्दहरू बोल्नु,
र, उदाङ्गो चिहानमा माटो खसाउनु,…
त्यसपछि सबै मलामीहरू आ-आफ्नो घर फर्कन्छन् ।
रित्तो-रित्तो हुन्छ- त्यो चिहान,
जो केही समय अगाडीसम्म समवेदनाका आवाजहरूले भरिएको थियो ।
विधवा सोफामा बस्दछे, एकदम धीर-गम्भीर ।
आफन्तजनहरू एक-एक गर्दै मिल्नको लागि उसको साम्मुख आउँछन्,
कोही आउँछन्, उसको हात समाउँछन्;
कोही आउँछन्, उसलाई अँगालो हाल्छन् ।
उनीहरूसँग सम्झाउन/बताउनका लागे हमेशा केही न केही हुनेगर्छ,
ऊ उनीहरू सबलाई धन्यवाद भन्दछे- ‘आउनुभएकोमा यहाँहरू सबैलाई धन्यवाद !’
आफ्नो मनमनै ऊ पुकार गर्छे- ‘हे ईश्वर, यी सब चाँडोभन्दा चाँडो यहाँबाट गई जाउन् !’
र, ऊ पुग्न चाहन्छे, सोही चिहानसम्म,
बिरामी छटपटाइरहेको वार्डसम्म, अस्पतालसम्म ।
ऊ जान्दछे, अब यो सम्भव छैन ।
तर, त्यही नै उसको आशाको त्यान्द्रो हो,
विगतसम्म पुगेर आउने,
थोरे पछाडिसम्म मात्रै भए पनि ।
- निकै पछाडि, विवाह र पहिलो चुम्बनसम्म भने होइन ।
खोज/सङ्कलन/अनुवाद : राजु झल्लु प्रसाद
लेखकका अन्य सिर्जनाहरू पढ्न यहाँ क्लिक गर्नुहोस्…#राजु झल्लु प्रसाद#लुइस ग्लिक
(साहित्यपोस्टमा २०८०, आश्विन २९, सोमवार १३:३७ मा प्रकाशित)
